Leerlijn kennis en wetenschap

Doel	Het lezen en kritisch beoordelen van vakliteratuur is belangrijk. De huisarts die zelfstandig ‘Best evidence’ kan beoordelen, kan patiënten tot steun zijn door recente en goede informatie te leveren en in overleg met te patiënt te komen tot goed onderbouwde beslissingen betreffende de zorg. De kwaliteit van wetenschappelijk onderzoek kan echter sterk variëren. Onderzoek dat niet goed is opgezet of uitgevoerd kan ongeldige (invalide) resultaten opleveren. Dit zou kunnen betekenen dat een incorrect of onvoldoende antwoord op de onderzoeksvraag wordt verkregen. Het is dan ook belangrijk vaardigheden te ontwikkelen voor het kritisch beoordelen en interpreteren van wetenschappelijke literatuur. Leerdoelen van deze opdracht zijn: Opfrissen van/vertrouwd worden met enkele wetenschappelijke begrippen.; Leren beoordelen van de wetenschappelijke kwaliteit van een artikel in grote lijnen.; Leren interpreteren van de resultaten van een wetenschappelijk artikel.; Kunnen uitleggen aan leken/patiënten van de resultaten van een wetenschappelijk artikel. ; Aanvangsniveau Kennis: Basale kennis betreffende wetenschappelijke begrippen en onderzoeksmethoden. Houding: De aios streeft naar wetenschappelijke onderbouwing van beslissingen betreffende therapie (als aanvulling op beschikbare kennis en expertise).
Activiteit	Deze opdracht wordt door de aios-groep gezamenlijk uitgevoerd.; Eén of twee aios selecteren een wetenschappelijk artikel aan de hand van een dilemma of vraag waar ze recent in de praktijk mee te maken hebben gehad. Het kan gaan om problemen of twijfel betreffende therapie of diagnostiek, maar ook over risicofactoren voor het ontstaan van een ziekte (etiologie), consultvoering, praktijkorganisatie, bijwerkingen van therapie, of prognose.; Eén van de medewerkers van de onderzoeksgroep Huisartsgeneeskunde is beschikbaar voor advies en begeleiding. Neem hiervoor enkele weken voor bespreking van een artikel contact op met Hans van der Wouden of met Nettie Blankenstein.; Tijdens de bijeenkomst presenteren de aios kort het klinisch probleem, de geformuleerde vraag en - in grote lijnen - de inhoud van het geselecteerde artikel. In samenspraak met de onderzoeker wordt het artikel doorgenomen. Als leidraad voor de beoordeling kan één van de checklisten worden gebruikt die via de website van het Dutch Cochrane Centre beschikbaar zijn (zie Leermateriaal). De resultaten van het artikel worden besproken (interpretatie en relevantie). De onderzoeker licht - waar nodig - wetenschappelijke begrippen toe. Er wordt nagedacht over de wijze waarop de resultaten zouden kunnen worden uitgelegd aan een patiënt.; Leermateriaal Inleiding in Evidence Based Medicine. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem: 2003 (ISBN 90-313-4006-5). Hoofdstuk 4 (paragraaf afhankelijk van het gekozen artikel).; Checklisten voor beoordelen van wetenschappelijke publicaties: Dutch Cochrane Centre kies Downloads en selecteer de lijst die past bij het soort onderzoek dat je wilt beoordelen.;
Resultaat	Het artikel plus de ingevulde checklist wordt opgenomen in het portfolio.;
Tijd	Voorbereiding Opvragen en rondsturen van een artikel op basis van een voorgaande zoekopdracht, plannen van de bijeenkomst met onderzoeker (1 of 2 aios): 30 minuten. (De voorbereiding kan ook uitgebreider uitgevoerd worden in de vorm van een Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Diagnostiek en/of Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Therapie.; Lezen van het artikel ter voorbereiding (ieder individueel): 45 minuten.; Groepsdiscussie Plenair bespreken van het artikel: 60 minuten.; Totaal ± 2 uur;
Nabespreking	Het artikel met de ingevulde checklist komt in het portfolio van elk groepslid en hoeft niet inhoudelijk getoetst te worden. Groei van het portfolio komt in de voortgangsgesprekken aan de orde.

Leerlijn Wetenschap en onderwijs
	Leerlijnhouder; Hans van der Wouden

De verplichte opdracht Wetenschappelijke vorming in de eerste huisartsstage is ontwikkeld door Hans van der Wouden en wordt gegeven sinds 2012.

Hieronder wordt de eerste bijeenkomst beschreven en doorverwezen naar de daaropvolgende onderdelen.

Eerste bijeenkomst

De eerste bijeenkomst rond het thema wetenschappelijke vorming vindt plaats in de Amstel Academie computerzaal.

Het programma duurt één dagdeel en wordt verzorgd door Hans van der Wouden. Het bestaat uit een interactieve presentatie gevolgd door het gezamenlijk oefenen met vragen uit de groep.

Er wordt aandacht besteed aan de volgende onderdelen:

Hoe zet ik mijn probleem uit de praktijk om in een onderzoekbare vraag?
Waar ga ik zoeken?
Hoe zoek ik efficiënt?
Hoe beoordeel ik gevonden literatuur?
Welke conclusie formuleer ik en hoe vertel ik het de patiënt?

Voorbereiding

We vragen je om zelf een vraag uit de praktijk mee te nemen om tijdens de bijeenkomst uit te werken. Zorg dat je (thuis en in de praktijk) toegang hebt tot de thuiswerk faciliteit van de VU bibliotheek.

Ga naar de VU bibliotheek en gebruik je VUmc account om in te loggen.

Vervolg

In de loop van het eerste jaar zullen verschillende elementen van de Wetenschappelijke vorming verder worden uitgediept middels praktijkopdrachten:

Praktijkopdracht - Kritisch lezen

Praktijkopdracht - Selecteren van abstracts

Doel	Wanneer je zoekt naar vakliteratuur, bijvoorbeeld via PubMed, heb je vaak te maken met een groot aantal ‘hits’. Veel zoekopdrachten leveren een groot aantal artikelen op die mogelijk relevant zijn voor je casus. Door het formuleren van een goede zoekstrategie kun je de oogst beperkt houden. Uiteindelijk wil je niet meer dan 1 of 2 artikelen selecteren die het meest relevant zijn, en tevens onderzoek van goede kwaliteit beschrijven. Het selecteren van een relevant én goed artikel doe je meestal op basis van de abstracts (samenvattingen). Het beoordelen van abstracts is echter niet altijd eenvoudig; abstracts kunnen sterk variëren wat betreft volledigheid en kwaliteit. Doel van deze opdracht is: bewust worden van de manier waarop je abstracts van wetenschappelijke artikelen doorgaans leest en selecteert, ontwikkelen van vaardigheden om abstracts systematisch te beoordelen op kwaliteit en relevantie.
Aanvangsniveau	Kennis: geen specifieke kennis vereist. Vaardigheden: De aios is in staat een zoekactie naar medische vakliteratuur te doen (bijv. heeft de Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Diagnostiek en/of Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Therapie gedaan.
Activiteit	Voorbereiding Voor de praktijkopdracht Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Diagnostiek en/of Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Therapie heb je een top 5 van abstracts geselecteerd, die het meest informatief lijken te zijn voor een therapeutisch of diagnostisch probleem waar je in de praktijk mee te maken hebt gehad. Wanneer je deze opdracht onafhankelijk van een voorgaande zoekopdracht wilt uitvoeren, kun je natuurlijk een nieuwe casus formuleren. Het kan gaan om elk dilemma of vraag betreffende therapie, diagnostiek, etiologie, prognose, bijwerkingen, enz. Formuleer een nieuwe zoekvraag in de vorm van een PICO. Bedenk (engelstalige) zoektermen waarmee je in PubMed of een andere elektronische database kunt zoeken naar relevante literatuur. Selecteer ook nu circa 5 abstracts die op het eerste gezicht het meest relevant zijn voor je casus. Uitvoering De opdracht betreft een discussieopdracht die je samen met 1 of 2 andere aios uitvoert. Geef elkaar de 5 abstracts (in willekeurige volgorde), samen met een korte beschrijving van het casus en de zoekvraag (PICO). Laat elke aios de abstracts op volgorde zetten, waarbij de artikelen worden geprioriteerd naar kwaliteit en relevantie voor de casus. Bespreek en vergelijk de resultaten. Thema’s van het gesprek zijn: Op basis van welke kenmerken worden abstracts geprioriteerd? Is er sprake van consensus over de prioritering? Bevatten de abstracts voldoende informatie? Waar kijk je naar wanneer je de relevantie van een artikel voor de casus probeert in te schatten? En waar kijk je naar wanneer je de kwaliteit van het onderzoek probeert in te schatten? Stel samen een korte checklist op van kenmerken van abstracts die kunnen helpen bij het selecteren van wetenschappelijke artikelen. Je kunt aan van alles denken: kenmerken van de onderzoekspopulatie, aantal patiënten in het onderzoek, setting van het onderzoek, uitkomstmaten, resultaten, tijdschrift, jaar van publicatie, type publicatie, aspecten van onderzoeksmethodologie, enz. Maak (samen of apart) een verslag van de bespreking en bewaar dit in je portfolio. Leermateriaal Geen specifiek leermateriaal nodig. Eventueel kan het materiaal van de praktijkopdrachten de Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Diagnostiek en/of Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Therapie worden geraadpleegd.
Resultaat	Een verslag van de bespreking van abstracts plus een checklist van belangrijke kenmerken van abstracts wordt opgenomen in het portfolio.
Tijd	Circa 2 uur, +45 minuten wanneer een nieuwe casus wordt geformuleerd: Indien een nieuwe casus wordt geformuleerd: 45 minuten voor het formuleren van een klinisch probleem en PICO , zoeken en selecteren van circa 5 abstracts. Beoordelen en prioriteren van abstacts: 30-45 minuten. Bespreking resultaten en formuleren checklist voor beoordeling van abstracts (checklist): 45-60 minuten. Schrijven verslag: 30-45 minuten.
Nabespreking	Het verslag wordt opgenomen in het portfolio, Hans van der Wouden geeft desgewenst feedback over de checklist.

Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Diagnostiek

Doel	Het lezen van vakliteratuur is belangrijk, maar volledig bijblijven met de wetenschappelijke ontwikkelingen is onmogelijk, gezien de enorme hoeveelheid relevante publicaties. Richtlijnen en standaarden, mits up-to-date, kunnen een goede handleiding zijn, maar zijn niet voor elke klacht of diagnostische test beschikbaar. Het enige alternatief lijkt soms te zijn om te vertrouwen op de eigen ervaring of de deskundigheid van collega’s. Dit zal vaak, maar niet altijd, tot een bevredigende oplossing van lastige klinische vragen en problemen leiden. De huisarts die zelfstandig ‘Best evidence’ kan beoordelen, kan patiënten tot steun zijn door recente en goede informatie te leveren en in overleg met te patiënt te komen tot goed onderbouwde beslissingen betreffende het al dan niet aanvragen van een diagnostische test of procedure. De doelstelling van deze opdracht is de aios vertrouwd te maken met het formuleren van een concrete diagnostische vraagstelling op basis van een klinisch probleem en hiervoor relevante wetenschappelijke literatuur op te sporen via het Internet. Er zijn tevens opdrachten voor het beoordelen van abstracts en het kritisch lezen van een wetenschappelijk artikel.
Aanvangsniveau	Kennis: Geen specifieke kennis vereist. Houding: De aios streeft naar wetenschappelijke onderbouwing van beslissingen betreffende diagnostiek (als aanvulling op beschikbare kennis en expertise) Vaardigheden: De aios heeft enige handigheid met ‘surfen’ op het Internet en beheerst basale computervaardigheden. De aios heeft toegang tot de medische bibliotheek met zijn VUmc-account.
Activiteit	Beschrijf een dilemma of vraag waar je recent in de praktijk mee te maken hebt gehad. Het gaat het om problemen of twijfel betreffende diagnostiek. Er zijn geen restricties ten aanzien van de soort klacht of het type diagnostische informatie (anamnesevragen, lichamelijk onderzoek, labtesten, beeldvormende diagnostiek, etc.). Formuleer een gerichte zoekvraag in de vorm van een PICO (Patiënt, Interventie = diagnostische test, Comparison = referentietest, Outcome = ziekte; zie Scholten et al, hoofdstuk 2). Bedenk Engelstalige zoektermen waarmee je in PubMed of een andere elektronische database kunt zoeken naar informatie over de vraag. Zoek relevante publicaties via het Internet. Probeer verschillende zoektermen uit en experimenteer met het combineren van zoektermen en het gebruik van MESH termen. Limiteer en reduceer je hits. Vaak levert een zoekstrategie een groot aantal ‘hits’ op. Probeer verschillende manieren uit om het aantal treffers terug te brengen: aanbrengen van limits, zoeken via de clinical queries, aanpassen van zoektermen. Wanneer je (te) weinig treffers hebt, kun je bredere zoektermen formuleren of de “related articles” optie proberen. Selecteer niet meer dan 5 publicaties die het meest informatief lijken te zijn voor de casus. Het selecteren op basis van de titels of abstracts is voldoende voor deze opdracht. Denk na over de wijze waarop je deze selectie uitvoert. Kijk je alleen naar de titel of ook naar het abstract? Kijk je naar relevantie van het onderzoek of naar kwaliteit? Kijk je naar het tijdschrift waarin het onderzoek is gepubliceerd, of het land waarin het onderzoek is uitgevoerd? Hanteer je een andere methode om snel een selectie te kunnen maken? Voor het beantwoorden van je PICO bevatten abstracts meestal niet voldoende informatie. Wanneer je een volledig artikel wilt inzien: via de Bibliotheek van de VU zijn een groot aantal tijdschriften elektronisch beschikbaar (e-journals). Veel van die tijdschriften kun je alleen inzien via toegang met je VUmc account. Zorg dat dit werkt.
Leermatriaal	Scholten RJPM, Assendelft WJJ, Offringa M. Inleiding in evidence-based medicine. 4de druk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 2013. Hoofdstuk 2: De juiste vragen stellen Hoofdstuk 3: Zoeken en selecteren van literatuur Handleidingen voor het zoeken van literatuur via PubMed of de Cochrane Library of bijlage 5 in Assendelft et al. (Zoeken in Pubmed). Literatuurlijst
Resultaat	Een verslag (1-2 A4, zie antwoordformulier) waarin het volgende is opgenomen: Korte beschrijving van het diagnostisch probleem. Beschrijving van de PICO. Beschrijving van de zoekstrategie: welke bronnen zijn geraadpleegd, welke zoektermen zijn gebruikt, welke stappen zijn genomen om de zoekstrategie aan te scherpen of uit te breiden. Korte samenvatting van de resultaten (op basis van abstracts): wat voor publicaties zijn gevonden: richtlijn, review, onderzoeksverslag? Wat zeggen de resultaten? Evaluatie: is de gevonden informatie relevant voor de casus? Lijken er voldoende overeenkomsten te zijn met patiënt, de diagnostische test en zijn de beschreven uitkomsten relevant voor je probleem? Hoe zou je de resultaten van je zoekactie uitleggen aan de patiënt?
Tijd	In totaal 2 uur, bestaande uit: Beschrijving klinisch probleem en formuleren PICO: 20 minuten. Zoeken van literatuur via Internet en selecteren van abstracts: 30 minuten. Gericht informatie destilleren uit geselecteerde abstracts/volledige artikelen: 40 minuten. Schrijven verslag: 30 minuten.

Praktijkopdracht - Zoeken van literatuur - Therapie

Doel	Het lezen van vakliteratuur is belangrijk, maar volledig bijblijven met de wetenschappelijke ontwikkelingen is onmogelijk, gezien de enorme hoeveelheid relevante publicaties. Richtlijnen en standaarden, mits up-to-date, kunnen een goede handleiding zijn, maar zijn niet voor elke klacht of ziekte beschikbaar. Het enige alternatief lijkt soms te zijn om te vertrouwen op de eigen ervaring of de deskundigheid van collega’s. Dit zal vaak, maar niet altijd, tot een bevredigende oplossing van lastige klinische vragen en problemen leiden. De huisarts die zelfstandig ‘Best evidence’ kan beoordelen, kan patiënten tot steun zijn door recente en goede informatie te leveren en in overleg met te patiënt te komen tot goed onderbouwde beslissingen betreffende de zorg. De doelstelling van deze opdracht is de aios vertrouwd te maken met het formuleren van een concrete vraagstelling op basis van een klinisch probleem en hiervoor relevante wetenschappelijke literatuur op te sporen via het Internet.
Aanvangsniveau	Kennis: Geen specifieke kennis vereist. Houding: De aios streeft naar wetenschappelijke onderbouwing van beslissingen betreffende therapie (als aanvulling op beschikbare kennis en expertise) Vaardigheden: De aios heeft enige handigheid met ‘surfen’ op het Internet en beheerst basale computervaardigheden. De aios heeft toegang tot de medische bibliotheek met zijn VUmc-account.
Activiteit	Beschrijf een dilemma of vraag waar je recent in de praktijk mee te maken hebt gehad. Het gaat het om problemen of twijfel betreffende therapie. Er zijn geen restricties ten aanzien van de diagnose of aard van de behandeling (afwachten, advisering, medicatie, verwijzing, etc.). Formuleer een gerichte zoekvraag in de vorm van een PICO (Patiënt, Interventie, Comparison, Outcome; zie Scholten et al, hoofdstuk 2). Bedenk Engelstalige zoektermen waarmee je in PubMed of een andere elektronische database kunt zoeken naar informatie over de vraag. Zoek relevante publicaties via het Internet. Probeer verschillende zoektermen uit en experimenteer met het combineren van zoektermen, aanbrengen van limits en het gebruik van MESH termen. Selecteer niet meer dan 5 publicaties die het meest informatief lijken te zijn voor de casus. Het selecteren op basis van de abstracts is voldoende voor deze opdracht. Voor het beantwoorden van de PICO aan de hand van de geselecteerde publicaties is de abstract vaak niet informatief genoeg. Wanneer je een volledig artikel wilt inzien: via de website van de Bibliotheek van de VU zijn een groot aantal tijdschriften elektronisch beschikbaar (e-journals). Veel van die tijdschriften kun je alleen inzien via toegang met je VUmc account. Zorg dat dit werkt. [Er is een aparte opdracht voor het prioriteren en beoordelen van abstracts.]
Leermateriaal	Scholten RJPM, Assendelft WJJ, Offringa M. Inleiding in evidence-based medicine. 4de druk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 2013. Hoofdstuk 2: De juiste vragen stellen Hoofdstuk 3: Zoeken en selecteren van literatuur. Handleidingen voor het zoeken van literatuur via PubMed of de Cochrane Library. Lijst met electronische bronnen voor het zoeken van literatuur via het Internet (website HO)
Resultaat	Een verslag (1-2 A4, of een presentatie in Powerpoint of Prezi) waarin het volgende is opgenomen: Korte beschrijving van het therapeutisch probleem. Beschrijving van de PICO. Beschrijving van de zoekstrategie: welke bronnen zijn geraadpleegd, welke zoektermen zijn gebruikt, welke stappen zijn genomen om de zoekstrategie aan te scherpen of uit te breiden. Korte samenvatting van de resultaten: wat voor publicaties zijn gevonden: richtlijn, review, onderzoeksverslag? Deugdelijk uitgevoerd? Wat zeggen de resultaten? Evaluatie: is de gevonden informatie relevant voor de casus? Lijken er voldoende overeenkomsten te zijn met patiënt, de interventie en zijn de beschreven uitkomsten relevant voor je probleem? Hoe zou je de resultaten van je zoekactie uitleggen aan de patiënt?
Tijd	In totaal 2 uur, bestaande uit: Beschrijving klinisch probleem en formuleren PICO: 20 minuten Zoeken van literatuur via Internet en selecteren van maximaal 5 abstracts: 30 minuten Gerichte informatie destilleren uit geselecteerde abstracts/volledige artikelen: 40 minuten Schrijven verslag: 30 minuten.
Nabespreking	Het verslag (antwoordformulier) wordt opgenomen in het portfolio en tevens verzonden naar Hans van der Wouden. Hij geeft feedback over de opdracht en kan tijdens de uitvoering van de opdracht worden geconsulteerd. De opdracht wordt tevens nabesproken met de hao of de docent. Leerpunten uit het gesprek (t.a.v. formuleren van de vraag, resultaten van de zoekactie, medisch-inhoudelijke aspecten van de casus en uitleggen van resultaten aan de patiënt) worden in het verslag opgenomen.
Situationele informatie	De aios heeft beschikking over een goede Internet verbinding De aios heeft toegang tot de elektronische bestanden van de medische bibliotheek van het VUmc vanaf de VU/VUmc Campus of via de VU handleiding thuiswerken.