Wetgeving

Leerlijn maatschappelijk handelen
Auteur	Wesley van Hout;
Stage	1e Huisartsstage; 2e Huisartsstage;
Competentie	5.2 Volgens de regels;
Leerplek	Leergesprek; Onderwijsprogramma; Praktijkleren;

Inhoud

1 Relevantie
2 Doel
3 Achtergrond
4 Onderwijsactiviteiten
- 4.1 Bronnen

Relevantie

Als (huis)arts heb je te maken met een heel scala aan wetten waarin rechten en plichten van artsen en patiënten zijn vastgelegd. In deze bouwsteen zoomen we in op een paar van die wetten die relatief nieuw zijn of waarin je in de praktijk wel eens tegen een conflict van plichten of belangen aanloopt.

Doel

In deze bouwsteen willen we je wat meer meegeven over enkele relatief nieuwe wetten waar je als huisarts mee te maken hebt. En je laten nadenken over die gevallen waar het schuurt, en je moet kiezen welke wet of welk belang je laat prevaleren boven het andere. Hoe pak je dat dan aan en hoe onderbouw je dat goed?

Achtergrond

Zoals gezegd, als (huis)arts zijn er heel wat wetten en regels waar je rekening mee moet houden. Hier een overzicht van de meest relevante (maar zeker geen uitputtende lijst):

In deze bouwsteen willen we je meer laten leren over de WGBO, AVG en de Wet Zorg en Dwang. Deze 3 wetten willen we om de volgende reden uitlichten:

Als het in de praktijk schuurt tussen ethiek en wetgeving, komt dat vaak door wat in de WGBO is vastgelegd. Je moet handelen als goed hulpverlener voor je patiënt, maar soms óók voor anderen. En wiens belangen gaan dan voor?
De AVG is een relatief nieuwe wet die door velen gezien wordt als lastig en beperkend. Maar wat houdt die wet nou precies in en wat hebben we eraan?
De Wet Zorg en Dwang is heel recent ingevoerd en voor huisartsen nog een om aan te wennen. Hoewel we zelf geen zorg onder dwang zullen uitvoeren, krijgen we er (indirect) waarschijnlijk wel mee te maken.

WGBO

In de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst is vastgelegd dat als arts en patiënt een behandelrelatie aangaan, zij juridisch gezien een behandelingsovereenkomst sluiten. De patiënt kan deze behandelrelatie/overeenkomst zomaar beëindigen, de arts kan dat niet. Vanaf de leeftijd van 16 kan een patiënt zelfstandig een behandelrelatie aangaan, jongere patiënten gaan die aan samen met hun ouder/verzorger/voogd. Tevens verplicht de WGBO de hulpverlener te allen tijde te handelen als goed hulpverlener, ter waarborging van de kwaliteit van zorg.

Rechten van de patiënt die in de WGBO zijn vastgelegd:

recht op duidelijke informatie over onderzoeken, behandelingen en gezondheidstoestand;
recht op overleg met de arts of hulpverlener en samen te beslissen over de behandeling;
recht om ook ‘nee’ te zeggen tegen een voorgestelde behandeling;
recht om geen informatie te willen;
recht om het medisch dossier in te zien en recht op een kopie daarvan;
recht om fouten in het medisch dossier te herstellen;
recht om een eigen verklaring aan het medisch dossier toe te laten voegen;
recht om gegevens uit het medisch dossier te laten vernietigen;
recht op privacy en geheimhouding van medische gegevens (beroepsgeheim);
recht op een second opinion (tweede mening) van een andere arts dan de behandelend arts.

Zie ook de website van het KNMG

AVG

Sinds 2018 geldt de Algemene Verordening Gegevensbescherming, de AVG. Overigens niet alleen in de zorg maar voor alle maatschappelijke sectoren, en geldt voor heel de EU. Deze wet vervangt de Wet Bescherming Persoonsgegevens. De AVG stelt een aantal regels over het omgaan met (patiënt)gegevens:

Informatieverplichting: patiënten hebben vooraf recht te weten wat de arts met hun persoonsgegevens gaat doen en waarom
Toestemmingsverplichting: de arts moet kunnen aantonen dat er toestemming van de patiënt verkregen is voor het verwerken van de persoonsgegevens
Verantwoordingsplicht: de arts moet verantwoorden hoe de gegevens technisch en organisatorisch zijn beveiligd

Zie ook het dossier hierover van de LHV en van de Autoriteit Persoonsgegevens.

Wet Zorg en Dwang

Per 1 januari 2020 vervangt de Wet zorg en dwang (Wzd) de voormalige Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (wet Bopz). De wet is bestemd voor mensen met een psychogeriatrische aandoening en/of verstandelijke beperking of daaraan gelijk gestelde aandoening.

Anders dan de wet Bopz gaat het in de Wzd om het uitgangspunt dat zorg zo veel mogelijk op vrijwillige basis moet plaatsvinden, tenzij het niet anders kan. In dat geval is er geen toetsing door een rechter nodig in de Wzd. Onvrijwillige zorg is géén huisartsenzorg. Huisartsen nemen niet de beslissing of onvrijwillige zorg wordt gestart en verlenen die zorg ook niet. Maar kunnen wel betrokken worden bij de besluitvorming rond het starten van onvrijwillige zorg.

Zie ook:

Onderwijsactiviteiten

Leergesprek

Bespreek met je opleiding tijdens een leergesprek de verschillende facetten van deze bouwsteen.

Wat is de invloed geweest van de AVG op de praktijkvoering? Hoe is dat veranderd sinds het is ingevoerd? Wat zijn de nadelen? En zijn er ook voordelen? Waar lopen jullie tegenaan sinds het is ingevoerd?
Bespreek met je opleider of hij/zij wel eens een casus heeft meegemaakt waarin de Wet zorg en dwang speelde. Hoe is dat verlopen? Wat was de rol van je opleider? Hoe beïnvloedde het feit dat de zorg onvrijwillig was het geneeskundig handelen?
Wellicht kun je eens een leergesprek voeren over alle verschillende wetten die er bij het huisartsenvak komen kijken (zie eerder overzicht en bedenk welke wetten er mogelijk nog ontbreken). Hoe strak volgt je opleider al deze regels? Kun je dan nog wel dokteren? En wanneer laat je opleider het gezond verstand en pragmatisch handelen prevaleren? Wanneer schuurt wetgeving met de dagelijkse praktijk?

Onderwijsprogramma

Juist die momenten waar wetten en belangen met elkaar in conflict zijn, zijn als dokter het moeilijkst. Onderaan vind je een lijst met dilemma's, waarin je als dokter moet kiezen wat je doet en hoe je dat aanpakt. Welk belang je laat prevaleren?

Maak kaartjes met de verschillende situaties, verdeel de groep in tweetallen en geef elk duo een of meerdere kaartjes. Laat ze samen discussiëren hoe ze bepaalde dilemma’s zouden aanpakken.
Je kunt er ook voor kiezen om (een deel) plenair te doen en dan bijvoorbeeld in de vorm van een moreel beraad.
Een extra optie is om de situaties ook te spelen voor de groep, waarin 1 de huisarts is en 1 de andere partij. Zo kun je oefenen hoe je in dergelijke situaties het gesprek zou aangaan.

Heeft iemand uit de groep wel eens de Artseninfolijn van het KNMG gebeld omdat ze tegen een medisch-ethisch probleem aanliepen? Wat waren de ervaringen?

Lijst met dilemma’s

Een kind, meisje, komt op het spreekuur. Ze is zwanger en wenst abortus en wil dat de ouders het niet weten.
Patiënt blijkt HIV positief en heeft een vaste partner. Hij wil zijn partner niet inlichten.
Patiënt gedraagt zich meer dan 1x agressief, is hierop aangesproken en gewaarschuwd. Mag ik die patiënt uit de praktijk zetten?
Ik bel met de maatschappelijk werker van een patiënt van mij. Deze vraagt of de patiënt expliciet toestemming heeft gegeven? Moet dat?
Een nabestaande wil een kopie van het dossier, omdat hij denkt dat er fouten gemaakt zijn? Mag dat?
Een patiënt van mij weigert verslavingszorg, en ik wil de verslavende medicatie stoppen. Mag ik de behandelovereenkomst opzeggen?
Gescheiden ouders willen dat ik de ex partner na bezoek van kind met de andere ouder inlicht, ben ik dat verplicht?
Ik wil in een wijkoverleg met SOG, verpleegkundigen casuïstiek bespreken, mag dat zonder expliciete toestemming van de patiënt?
Patiënt met forse psychiatrie maar geen ziekte inzicht, wil psychiatrische diagnose uit dossier laten verwijderen. Moet ik dat doen?
Patiënt verwikkeld in letselschade-zaak wil dat ik enkele feiten uit zijn dossier verwijder om meer kans te maken de zaak te winnen. Moet ik daaraan meewerken?
Kind van gescheiden ouders, moeder vraagt een verwijzing voor iets wat geen haast heeft, vader is ondanks vele pogingen van mijn kant niet te bereiken. Mag ik verwijzen?
Patiënt met ernstige psychiatrie (maar behandeling weigert) wil niet dat ik contact opneem met GGZ, terwijl ik dat wel nodig vind vanwege toename klachten. Er is nog geen sprake van gevaarscriteria. Moet ik mij houden aan zijn/haar wens?
Zorgmijder die mogelijk wilsonbekwaam lijkt ten aanzien van medische beslissingen is niet te motiveren tot goede zorg, houdt alles af en komt afspraken niet na, slikt medicatie niet correct. Het gaat slecht met zijn diabetes mellitus, complicaties dreigen. Hoe ver moet ik als huisarts gaan om deze patiënt achterna te blijven lopen? Waar houdt mijn verantwoordelijkheid op en begint de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt?
Ik krijg een (door patiënt ondertekend) informatieverzoek van een keuringsarts, specifiek gericht op enkele aandoeningen. Ik weet dat patiënt daarnaast ook depressief is met suïcidale gedachten, wat voor deze keuring zeer relevant is. Mag ik hier melding van maken terwijl de toestemming daar niet voor verleend is?
Patiënt moet met spoed naar SEH maar weigert vervoer door ambulance en wil perse zelf rijden. Ik acht dat niet verantwoord. Wat kan ik dan als huisarts?
Patiënt met klachten verdacht voor COVID wil op het spreekuur komen. Ik stel als voorwaarde dat ze eerst een zelftest doet. Patiënt weigert. Moet ik haar toch beoordelen?
Patiënt laat zich op het spreekuur ontvallen van plan te zijn iemand iets aan toe doen. Wanneer doorbreek ik mijn beroepsgeheim?
Op straat help je een motorrijder die gevallen is, hij blijkt behoorlijk onder invloed van alcohol en wil verder rijden. Bel je de politie?
Een uur voor de landing in New York wordt omgeroepen dat er een arts nodig is voor een vrouw die aan het bevallen is. Je voelt je niet bekwaam en bent bang voor een claim omdat je boven Amerikaans grondgebied vliegt. Moet je je toch melden?

Praktijkleren

Is jouw praktijk helemaal AVG-proof? Of ligt er nog regelmatig een visite-uitdraai bij het oud papier? Kunnen patiënten op jouw scherm nog wel eens meelezen met informatie die niet voor hen bestemd is? En zijn jullie mails die patiëntgegevens bevatten altijd voldoende beveiligd? Hoe ga je om met de vraag van een specialist: stuur maar een foto via whatsapp. Mag je op jouw huisartsenpost nog een uitdraai van de visite meenemen, of moet alles digitaal?

Als je serieus gaat kijken valt er vast nog een boel te verbeteren. Welke dingen moeten echt anders? Wat kan aangepakt en wat laat je liever zoals het is om het werkbaar te houden?

Maak een overzicht en bespreek met je opleider welke zaken aangepakt zouden kunnen worden. En breng het desgewenst ook in de praktijk!

Bronnen

Zie Achtergrond.

De bouwstenen in de leerlijn maatschappelijk handelen

De leerlijnen

Leerlijn maatschappelijk handelen
Auteur	Wesley van Hout
Stage	1e Huisartsstage 2e Huisartsstage
Competentie	5.2 Volgens de regels
Leerplek	Leergesprek Onderwijsprogramma Praktijkleren