Hoe is het om als patiënt een consult met een aios te hebben terwijl de opleider de aios observeert
De mythe van de vlieg op de muur1
Beste opleiders,
Zoals jullie misschien weten doen we binnen onze huisartsopleiding sinds 2016 onderzoek naar observatie van technische vaardigheden in de opleidingspraktijk.
Waarom dit onderzoek?
Observatie van vooral basisarts-vaardigheden (lichamelijk onderzoek) vindt in de medische vervolgopleidingen te weinig plaats volgens veel onderzoek. Om te begrijpen waarom observatie minder voorkomt dan gewenst wilden wij achterhalen hoe aios, opleiders en patiënten observatie beleven. In een vorige nieuwsbrief heb ik de resultaten van de eerste twee studies (https://mcusercontent.com/255ca7becdeca534573d96853/files/3624f597-8d40-4e2f-bc2d-27230d8d63e1/bijlage_onderzoek_Chris.pdf) beschreven^2,3. In dit nummer beschrijf ik de resultaten van onze derde studie: we interviewden patiënten en vroegen hen hoe het is om als patiënt een consult met een aios te hebben terwijl de opleider de aios observeert. We vonden dit een interessante vraag omdat aios en opleiders zich in hun gedrag laten leiden door hun ideeën over hoe de patiënt dit ervaart, terwijl we niet weten in hoeverre die ideeën kloppen.
Ideeën van aios:
- Als ik de opleider erbij vraag denkt de patiënt misschien dat ik niet competent ben
- Mijn geloofwaardigheid staat op het spel (vooral bij openlijke kritiek door de opleider)
- Ik gedraag me onnatuurlijk tegenover de patiënt als de opleider erbij zit
Ideeën van aios en opleiders:
- Het is lastig als de patiënt tegen de opleider praat
- Het is voor de patiënt lastig als hij/zij twee keer onderzocht moet worden of als hij/zij samen met de aios op de opleider moet wachten
Onze methode:
We wilden weten wat de essenties zijn van de ervaringen van patiënten in observatie-situaties. We kozen daarom een kwalitatieve, fenomenologische aanpak. We interviewden 11 patiënten direct na een observatiespreekuur.
Onze bevindingen:
- Patiënten vinden het meestal prima, een win-win situatie: de aios leert en de patient krijgt aandacht van twee dokters. Enig ongemak zoals twee keer onderzocht worden nemen patiënten daarbij voor lief. Patiënten hechten wel aan informed consent.
- Patiënten vinden het belangrijk dat er in de observatie-situatie een prettige rustige interactie is tussen alle partijen
- Patiënten zien in een observatie-situatie twee dokters, een oudere en een jongere, de oudere observeert de jongere; dat betekent dat de oudere dus meer ervaren is dan de jongere: de patiënt komt voor goede zorg en zoekt daarom naar tekenen dat de meer ervaren dokter het eens is met wat er gebeurt; sommige patiënten verwachten dat de meer ervaren dokter zo nodig ook actief meedoet
- Patiënten zien in de observatie-situatie vaak een (relatief) onbekende dokter (aios) en de vertrouwde huisarts. Patiënten hebben behoefte aan enig contact met de vertrouwde huisarts, vooral als er emoties of gezamenlijke herinneringen een rol spelen
Patiënten werken dus graag mee aan het leren van de aios, ook al brengt dat soms enig ongemak met zich mee. Ze begrijpen ook goed dat ze in de observatie-situatie in principe met de aios moeten praten. Ze hebben daarnaast toch ook enige behoefte aan contact met de meer ervaren en vaak vertrouwde huisarts. Patiënten zien die korte momenten van contact met de eigen huisarts niet als een probleem en vinden het prima als de opleider hen na een korte uitwisseling vraagt om zich weer tot de aios te richten.
Praktische implicaties voor observatie-situaties:
- Zorg voor informed consent
- Zorg voor een prettige, rustige interactie tussen alle partijen
- Maak de rollen aan het begin duidelijk zonder te doen alsof de opleider er niet is
- Bespreek en faciliteer de behoefte van de patiënt aan enig contact met de opleider in plaats van dit te negeren of als ongewenst te beschouwen
Veel opleiders hebben het idee, en dat was tot heden ook de heersende opvatting in de medische onderwijs literatuur, dat zij eigenlijk horen te observeren als de vlieg op de muur, alsof ze er niet zijn. Dit lukt ze overigens meestal niet helemaal, en door deze studie weten we dat dat logisch en goed is, omdat patiënten enig contact met de opleider nodig hebben. Het opgeven van de mythe van de vlieg op de muur, en het bewust faciliteren van het nodige contact tussen opleider en patiënt zal waarschijnlijk zorgen voor een natuurlijker interactie tussen alle betrokkenen. Het blijft natuurlijk wel een observatie-situatie en het is aan de opleider en de aios om de mate van ‘meedoen’ van de opleider goed op elkaars behoefte af te stemmen, evenals op de behoefte van de patiënt.
Tot slot, uit de vorige twee studies bleek dat observaties van technische vaardigheden alleen voldoende plaats vinden als aios en opleider geregeld om-en-om spreekuren organiseren waarin ze beurtelings de rol van de dokter en van de observator hebben. Ook bleek uit deze studies dat het geregeld doen van deze spreekuren maakt dat je aan elkaar went, dat het minder spannend wordt en leuker en leerzamer. Ook de omgang met de patiënt zal hiervan profiteren.
Met dank aan alle opleiders, aios en patiënten die aan ons onderzoek meededen, namens ons onderzoekteam (Mark Deves, Nettie Blankenstein, Henriëtte van der Horst, Pim Teunissen, Fedde Scheele)
Chris Rietmeijer
Onderwijscoördinator
- Rietmeijer, C. B., Deves, M., van Esch, S.C.M., Blankenstein, A.H., van der Horst, H.E., H., Scheele, F., Veen, M. & Teunissen, P. W. (2018). Patterns of direct observation and their impact during residency: general practice supervisors’ views. Medical education, 52(9), 981-991.
- Rietmeijer, C. B., Huisman, D., Blankenstein, A. H., de Vries, H., Scheele, F., Kramer, A. W., & Teunissen, P. W. (2018). Patterns of direct observation and their impact during residency: general practice supervisors’ views. Medical education, 52(9), 981-991.
- Rietmeijer, C.B., Blankenstein, A.H., Horst, H.E. van der, Scheele, F., Kramer, A.W. Huisman, D. Vries, H. de, Teunissen, P.W. What actually happens under the flag of direct observation and how that matters. Under review
